De Berkel - verbinding tussen Münsterland en Achterhoek

De oorsprong van de Berkel ligt bij Billerbeck aan de westelijke rand van de “Baumberge”. De rivier slingert ongeveer 114km in westelijke richting door het “Münsterland”. Hij passeert de steden Billerbeck, Coesfeld, Gescher, Stadtlohn en Vreden voordat hij kort na Vreden Nederland bereikt. Daar stroomt de inmiddels tot rivier ontwikkelde Berkel via Eibergen, Borkulo en Lochem naar Zutphen, waar hij uitmondt in de IJssel. 

Tussen Billerbeck en Zutphen overbrugt de Berkel een hoogteverschil van 105 meter, waarvan ongeveer 80 meter op Duits grondgebied tussen de Baumberge en de grens bij Vreden. Dit heeft eeuwenlang de bouw van stuwen op verschillende locaties mogelijk gemaakt, in combinatie met de mogelijkheid om een grote verscheidenheid aan energie op te wekken uit waterkracht.

Er waren grensoverschrijdende handelsverbindingen over de Berkel tussen de steden aan de rivier. Tot de tweede helft van de 18e eeuw was de Berkel nog bevaarbaar vanuit Coesfeld. Kleine vlotten en platbodems, de "Berkelzompen", vervoerden levensmiddelen, aardewerk en houtwaren, zandsteen en andere materialen. Door veelvuldig laag water en gebrek aan onderhoud van de sluizen in Vreden, Stadtlohn en Gescher kwam de scheepvaart aan de Duitse kant tot stilstand.

Aan Nederlandse zijde werd tot het einde van de 19e eeuw op veel plaatsen nog handelsvaart bedreven. Tegenwoordig wordt de Berkelse scheepvaart er vooral gebruikt voor toerisme. In Eibergen, Borculo, Lochem en Almen worden hiervoor historische replica's gebruikt.

Terwijl aan de Duitse kant de Berkel vaak door het landschap slingert, is het beeld in Nederland vaak heel anders. Daar zijn door rechttrekken en waterbeheersmaatregelen situaties ontstaan die lijken op kanalen, die slechts een rudimentaire indruk geven van de oorspronkelijke waterloop. Ondertussen worden er ook pogingen ondernomen om verdere delen van de Berkel en de Berkelaue in een meer natuurlijke staat te herstellen. De eerste succesvolle projecten zijn op indrukwekkende wijze gerealiseerd in de delen tussen Almen en Zutphen en in Recken, in overeenstemming met de Europese richtlijnen voor rivierherstel.

Aan de Duitse kant is bijna 40 km van de uiterwaarden van de Berkel uitgeroepen tot beschermd gebied met een hoge classificatie onder de Europese Natuurbeschermingsrichtlijn (Flora Fauna Habitat)

Toerisme langs de Berkel - natuur en bezienswaardigheden aan beide kanten van de grens  

Terwijl jaren geleden de nadruk van het toerisme in het Münsterland vooral lag op typische bezienswaardigheden zoals musea, kastelen, kerken en historische stadscentra, wordt het interessante aanbod in de gevarieerde natuurgebieden (vennen en heidevelden, steengroeven, rivieren en meren) nu steeds belangrijker. Dit geldt ook voor het Berkel toerisme met het ongeveer 130 km lange Berkel fietspad tussen de start in Billerbeck en de bestemming in Zutphen in Nederland. Dit grensoverschrijdende pad werd officieel geopend in 2011.

Naast het blauwe lint van de Berkel en gevarieerde rivieroevers en uiterwaarden, bieden de steden rechts en links van de rivier talrijke hoogtepunten langs de route. Of het nu de rustige binnenstad van Billerbeck is met de al van verre zichtbare Ludgeruskathedraal, de Walkenbrücker Tor in Coesfeld of de klokkenstad Gescher met zijn veelzijdige museumlandschap. Of de pottenbakkersstad Stadtlohn en Vreden met het nieuwe "Kult"-museum en het historische “Heimatmuseum”.

De Nederlandse steden Eibergen, Borculo, Lochem en Zutphen met hun middeleeuwse stadscentra, hun musea, imposante kerken en stadsversterkingen, zoals de overblijfselen van de Berkelpoort in Zutphen, bieden bezoekers aan beide kanten van de grens een diversiteit aan interessante bezienswaardigheden, wetenswaardigheden en leuke dingen om te doen.

Altijd een belevenis zijn natuurlijk de Berkelrondvaarten op de rivier, die op verschillende plaatsen in Nederland worden aangeboden met nagebouwde "Berkelzomp"-boten.

De duidelijke symbolische figuur in het toerisme op de Berkel is "Die Badende". Deze dame die pure vrolijkheid uitstraalt in haar rode badpak werd vanaf 2015 in alle Duitse Berkelplaatsen neergezet. Inmiddels hebben ook de Nederlandse gemeenten dit voorbeeld gevolgd, zodat deze sympathieke figuur nu ook steeds weer aan de andere kant van de grens te zien is op prominente locaties aan de oever van de Berkel.